Chil Brawerman
Chil Brawerman ps. „Baca” (ur. ok. 1907[a], zm. 1943) – żydowski partyzant, członek Gwardii Ludowej.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Niewiele wiadomo na temat dzieciństwa i młodości Brawermana. Prawdopodobnie wywodził się z zamożnej żydowskiej rodziny z okolic Iłży[1]. Z ustaleń GKBZH wynika, że był przed wojną właścicielem działającego w tym mieście wapiennika[2]. Ponadto w okresie międzywojennym odbył służbę w Wojsku Polskim, którego szeregi opuścił prawdopodobnie w stopniu kaprala[1].
W czasie niemieckiej okupacji trafił do getta w Iłży, z którego przy pomocy Władysława Łodeja i jego rodziny uciekł po rozpoczęciu wywózek do obozu zagłady w Treblince (sierpień 1942)[3]. Wkrótce skupił wokół siebie dużą grupę żydowskich uciekinierów z gett w Iłży, Siennie i Kazanowie[4] (niekiedy były to całe rodziny)[1]. Jeden ze świadków twierdził, że jesienią 1942 roku pod jego rozkazami znajdowało się ok. 100 Żydów, z czego jednak nie więcej jak czterdziestu było zdolnych do noszenia broni[1]. Początkowo grupa Brawermana koczowała w okolicach wsi Seredzice, później przeniosła się w rejon leśniczówki Klepacze, a następnie w rejon nieczynnej kopalni żelaza „Wierzbeczko”[2], by ostatecznie urządzić obozowisko na bagnach Klamocha nieopodal wsi Przymiarki[5].
W pierwszych tygodniach po ucieczce z getta Brawerman i jego ludzie starali się unikać jakichkolwiek działań mogących zwrócić uwagę Niemców[6]. Przez pewien czas pozostawali także formalnie podporządkowani Armii Krajowej[4]. Wkrótce Brawerman postanowił jednak związać się z komunistycznym ruchem oporu. Stosowne kontakty nawiązał za pośrednictwem komórki PPR w Radomiu[2]. Na początku listopada 1942 na bazie grupy Brawermana zorganizowano polsko-żydowski oddział partyzancki Gwardii Ludowej. Dowództwo nad nim objął polski komunista Stanisław Olczyk ps. „Garbaty”, podczas gdy Brawerman sprawował funkcję jego zastępcy[6].
Już jako partyzant Brawerman odgrażał się publicznie, że zabije znanego z okrucieństwa niemieckiego żandarma z Iłży o nazwisku Batz. Funkcjonariusz ten zwany był powszechnie „Bacą”, a przydomek ten wkrótce stał się również partyzanckim pseudonimem Brawermana[1].
W listopadzie 1942 oddział „Bacy” i „Garbatego” przeprowadził kilka akcji bojowych, które miały na celu zdobycie broni i zaopatrzenia. Ich znaczenie militarne było bardzo niewielkie, niemniej do tego stopnia zaniepokoiły one Niemców, że władze policyjne powiatu starachowickiego podjęły decyzję o przeprowadzeniu w lasach zakrojonej na szeroką skalę obławy[7]. 3 lub 6 grudnia 1942 niemiecka ekspedycja karna otoczyła partyzancki obóz na bagnach Klamocha. W nierównej walce poległo lub zostało zamordowanych ok. 50 partyzantów i żydowskich uciekinierów. Część oddziału, w tym „Garbaty”, Łodej i ranny w rękę „Baca”, zdołała wyrwać się z okrążenia[8]. Po zakończeniu obławy Niemcy przeprowadzili akcję represyjną wymierzoną w polskie rodziny udzielające pomocy Żydom i partyzantom, której rezultatem były masakry w Starym Ciepielowie i Rekówce, Świesielicach i Zajączkowie[9].
Po starciu na bagnach Klamocha Brawerman wraz z kilkoma podkomendnymi ukrywał się przez pewien czas w lasach powiatu starachowickiego. W lutym 1943 jego ludzie zastrzelili leśniczego Jana Tomczyka, którego niesłusznie oskarżyli o kolaborację z Niemcami. Brawerman rozkazał także zabić dwóch polskich nastolatków z wsi Budy Brodzkie, którzy na rozkaz tamtejszego sołtysa odprowadzili schwytaną w lasach żydowską kobietę na posterunek „granatowej policji”. Owe zabójstwa spowodowały duże wzburzenie miejscowej ludności polskiej i przyczyniły się do ograniczenia pomocy udzielanej żydowskim uciekinierom[10].
Po rozwiązaniu oddziału „Garbatego” Brawerman wraz ze swą grupą dołączył do oddziału „Lwy” dowodzonego przez Izraela Ajzenmana. Później walczył jeszcze w szeregach sowieckiej grupy desantowej Andrieja Andriejewa, znanej również jako „oddział im. Głowackiego”[11]. Zginął w niejasnych okolicznościach latem 1943. Według autorów opracowania Tajne oblicze GL-AL i PPR utonął podczas kąpieli w rzece lub poległ w walce z oddziałem NSZ[11].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Dokładna data urodzenia Brawermana nie jest znana. Wiadomo jedynie, że w 1942 roku liczył około 35 lat. Patrz: Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 77.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 77.
- ↑ a b c Berendt 2009 ↓, s. 135.
- ↑ Berendt 2009 ↓, s. 134–135.
- ↑ a b Berendt 2009 ↓, s. 134.
- ↑ Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 83.
- ↑ a b Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 78.
- ↑ Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 78–80.
- ↑ Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 83–84.
- ↑ Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 85–110.
- ↑ Młynarczyk i Piątkowski 2007 ↓, s. 85.
- ↑ a b Berendt 2009 ↓, s. 137.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Grzegorz Berendt: Rodzina Łodejów. W: Aleksandra Namysło (red.): „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?...”: Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2009. ISBN 978-83-7629-043-0.
- Jacek Andrzej Młynarczyk, Sebastian Piątkowski: Cena poświęcenia. Zbrodnie na Polakach za pomoc udzielaną Żydom w rejonie Ciepielowa. Kraków: Instytut Studiów Strategicznych, 2007. ISBN 978-83-87832-62-9.